Ekoton Nedir?

Ekoton, bitişik komüniteler arası geçiş bölgeleri veya komünitelerin kesiştiği alanlardır. Keskin sınırlara sahip olmayan heterojen ekolojik birimlerdir. Birden fazla topluluk arası geçiş ve önemli lineer uzunluğa sahip birleşme noktasıdır. Mekan-zaman ölçeğince tanımlanan birçok benzersiz karakter barındıran alanlardır.

Ekosistemler arası materyal, su, besin, enerji ve bilgi akışı sağladıkları, peyzaj yapı ve fonksiyonların işlevsel parçası oldukları saptanmıştır. Topluluk, ekosistem, biyotik bölge, habitat, leke vb. ekotonları kapsamaktadır. Ekolojik geçiş zonu veya ekolojik sınır, nehir kıyısı zonu, tampon zonu, sınır, kenar, biyotik geçiş, arayüz olarak da adlandırılmaktadır.

Bir bütünün tanımlanması ve algılanabilir kısımlara bölünmesi amacı ile sınırlar kullanılmaktadır. Bir ortam veya nesne çevreden ayrılmasının ardından sınırları belirli hale gelmektedir. Vücut sınırlarını deri, gölün sınırlarını kara ile birleştiği kısım oluşturmaktadır. Birleşmenin gerçekleştiği kısım tekil bir çizgiden ibaret değildir. Bünyesinde zaman içerisinde farklılaşan yapılarda birçok bileşen ihtiva etmektedir.

Sınır kavramı peyzaj kapsamında incelendiğinde farklı ölçeklerde benzer olmayan sınırlar görülmektedir. Peyzaj mozaiği içerisinde elemanlar (koridor-leke-matris) belirlenmekte ve sınırlara sahip olmaktadır. Haritalarda genelde tekil bir çizgiye indirgenen bu geçiş zonları zengin ekolojik özelliklere sahiptir. Her iç zonun komşu ekosisteme doğru biyoçeşitliliği azalmakta ve yerini komşu ekosisteme bırakmaktadır. Organizma sayısı düşük çeşitliliği yüksektir. Madde dönüşümü hızlı, türler arası rekabet fazladır. Kendine özgü iklim ve direyi mevcuttur. Genelde tolerans eğrisi yüksek türleri barındırmaktadır.

Retrospektif incelemede teknolojik gelişmeler ile birleşen peyzaj teknolojisi çalışmaları Uzaktan Algılama, Coğrafi Bilgi Sistemleri gibi uygulamaların kullanıldığı olgunlaşma, çeşitlenme ve yenilenme sayesinde önemi anlaşılır hale gelmiştir.

Ekoton, Farina tarafından mikro (bitki), mezo (popülasyon türleri), makro (pezyaj ve leke), mega (biyom) olmak üzere dört mekânsal hiyerarşik lokale ayrılmaktadır. İklim, mikroklima, topografya, mikro topografya, toprak karakteri toprak kimyası, toprak faunası, toprak mikroflorası, biyolojik vektörler, tür etkileşimi, psikolojik kontrol ve genetik sınırlamayı etkileyen unsurlardır. Ayrıca kısa ömürlü, dönemsel ve kalıcı olmak üzere üç zamansal hiyerarşik lokale ayrılmaktadır.

Ekoton İlkeleri

Süreç ve yapı arası ilişki tek bir ölçekte sınırlandırılamamaktadır.

Sürecin önemini ölçek belirlemektedir. Lokal leke üzerindeki etkisi ihmal edilebilirdir.

Tüm biyotik türler gereken ölçekte ve çevresi ile var olmaktadır.

Ölçek araştırma amacı ile sınırlandırılmaktadır.

Ekoton Oluşumu ve Sürekliliğini Etkileyen İç ve Dış Faktörler

İç ve dış faktör ilişkileri ekoton uzunluğu, düşeyliği ve kalınlığına bağlıdır. Dış (çevre) faktörler ise hidrografi, toprak, topografik yapı ve klima konularından oluşmaktadır. Fiziksel çevrede meydana gelen dereceli değişimler kademeli, histerik, çoklu veya ani olabilmektedir.

Ekoton yapısında yer alan bazı iç faktörler türe özgüdür. Oluşum ve sürdürülebilirlikte etkilidir. Bu faktörler insan aktiviteleri, stres, müdahale rejimleri, süksesyon başlıkları altında toplanmaktadır

Sıcaklık gradienti doğrultusunda azalan sıcaklığa karşın küresel iklim değişiklikleri nedeni ile sıcaklık artmakta ve derecelenmenin değişmesine neden olmaktadır. Bazı değişimlerde ise keskinlik artış göstermekte veya bitişik sistemler arası kontrast artış göstermektedir.

Ekoton Sınıflandırmaları

Thomas’a göre ekoton doğal ve teşvik edilen olmak üzere iki şekilde oluşmaktadır.

Doğal: Topografik, toprak tipi, mikroklima ve jeomorfolojik özelliklerin değişimi nedeniyle oluşan ekotonlardır.

Teşvik Edilen: Doğal şartlarda kısa dönemli çevre faktörleri (ekim, dikim, müdahale, erozyon, vejetasyon, otlama, taşkın, odun kesimi, yangın vb.) keskinliği nedeniyle oluşan ekotonlardır.

İnsan ve Doğa Ölçeği İçinde Ekoton Oluşumu ve Sürdürülebilirliği

1) İnsan aktiviteleri sonucu oluşan ve sürdürülen ekoton (rüzgar koruma bandı, canlı çit)

2) İnsan aktiviteleri sonucu oluşan ancak doğal süreçler ile sürdürülen ekoton (baraj inşası ardından oluşan batalık)

3) Doğal süreçler sonucu oluşan ancak insan aktiviteleri ile sürdürülen ekoton (nehir kıyı şeridi)

4) Doğal süreçler sonucu oluşan ve sürdürülen ekoton (kıyı, bataklık, kunduz seti)